Cơ cực phận đời di cư (*): Tranh giành đất để mưu sinh

Những năm 2006, 2007, hàng trăm người dân di cư tự do (DCTD) ở khắp nơi đã tới sinh sống, phá rừng làm nương rẫy tại Tiểu khu 1535 (huyện Tuy Đức, tỉnh Đắk Nông). Đến năm 2008, UBND tỉnh Đắk Nông đã quyết định cho Công ty Long Sơn thuê quyền sử dụng đất và thuê rừng trên diện tích 1.079 ha tại tiểu khu này, có cả phần diện tích mà người dân đã canh tác. Từ đây, nhiều vụ tranh chấp đất đã diễn ra.

Dùng súng giải quyết tranh chấp

Theo quyết định cho thuê đất, Công ty Long Sơn phải phối hợp với chính quyền địa phương thỏa thuận, hỗ trợ thiệt hại đối với các hộ dân đang sử dụng đất nhưng khi chưa hỗ trợ, doanh nghiệp này đã tự đi cưỡng chế nên đã xảy ra nhiều vụ hỗn chiến giành đất.

Vườn điều của người dân di cư tự do bị Công ty Long Sơn san ủi trái phép dẫn đến vụ hỗn chiến làm 3 người chết

Điển hình, ngày 23-10-2016, hơn 30 cán bộ, bảo vệ của Công ty Long Sơn chia thành 2 nhóm vào san ủi, phá hủy cây điều, cà phê của các hộ dân. Lúc này, ông Đặng Văn Hiến cùng ông Ninh Viết Bình (ngụ Tiểu khu 1535) dùng súng bắn nhiều phát về nhóm người của Công ty Long Sơn làm 3 người chết, 13 bị thương. Trước đó, năm 2015, cũng xuất phát từ việc tranh chấp đất, nhóm 8 bảo vệ của Công ty Long Sơn mang theo hung khí tới đánh anh Trần Văn Hanh khiến anh bị chấn thương sọ não, thương tật vĩnh viễn 90%. Tương tự, gia đình ông Ninh Viết Thắng cũng bắt đầu canh tác tại Tiểu khu 1535 từ năm 2003. Từ năm 2008, Công ty Long Sơn đã nhiều lần đến chặt phá, san ủi nhiều diện tích điều của gia đình ông này. "Mỗi lần Công ty Long Sơn san ủi cây trồng của người dân, chúng tôi đều làm đơn, thống kê tài sản thiệt hại cầu cứu cơ quan chức năng nhưng vụ việc vẫn không được xử lý. Những vườn điều, cao su xanh tốt lần lượt bị Công ty Long Sơn sản ủi" - ông Thắng bức xúc.

Đường đến trường của trẻ em làng H’Mông (xã Ea Kiết, huyện Cư M’gar, tỉnh Đắk Lắk)

Tại tỉnh Đắk Lắk, tình trạng tranh chấp đất đai giữa dân DCTD với các doanh nghiệp và người dân địa phương cũng là vấn đề nóng. Cuối năm 2017, một nhóm người dân địa phương thường xuyên đến Tiểu khu 263 (xã Ea Bung, huyện Ea Súp) tranh giành 8 ha đất lâm nghiệp mà gia đình bà Phạm Thị Phượng (hộ DCTD) đang canh tác. Thấy nhóm người đang cày trên thửa đất này, bà Phượng đã gọi nhiều người trong làng DCTD mang theo hung khí kéo tới rồi 2 bên xảy ra hỗn chiến làm 1 người chết, 7 người bị thương nặng. Đầu tháng 6-2018 đã xảy ra một vụ nổ súng tranh giành đất lâm nghiệp, khiến 2 người bị thương. Ông Hầu Thanh Bình (ngụ Cư K’bang, huyện Ea Súp) cùng con trai là Hầu Seo Tướng đến Tiểu khu 182 thuộc lâm phần Công ty TNHH Sản xuất Chế biến thực phẩm và lâm nghiệp Đắk Lắk, thuộc địa giới xã Ea Rốk, để làm rẫy. Tại đây, cha con ông Bình đã xảy ra mâu thuẫn với anh em Giàng Seo Sếnh và Giàng A Thành (ngụ xã Ea Rốk). Sếnh bất ngờ dùng súng tự chế bắn ông Bình bị thương ở đùi, con trai ông Bình bị Giàng A Thành dùng dao chém bị thương ở tay.

Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, tình trạng DCTD đã gây ra những hệ lụy lớn trong phát triển kinh tế, an ninh trật tự, xã hội và bảo vệ tài nguyên, môi trường ở các địa phương có người di cư đến và đi. Ngoài chặt phá rừng, lấn chiếm đất rừng trái phép làm nương rẫy thì tình trạng DCTD cũng phát sinh nhiều vấn đề xã hội phức tạp. Trong đó, việc mua bán, sang nhượng, tranh chấp đất đai giữa người dân DCTD với dân địa phương, các công ty nông - lâm nghiệp đã dẫn đến những vụ xô xát, tụ tập đông người, bắt giữ người trái pháp luật, chống người thi hành công vụ.

Phá rừng, thất học, tảo hôn

Thôn Ea Rớt, cách trung tâm xã Cư Pui (huyện Krông Bông, tỉnh Đắk Lắk) hơn 20 km với 169 hộ dân người H’Mông từ các tỉnh phía Bắc DCTD vào lập nghiệp. Dù 100% hộ dân của thôn Ea Rớt vẫn thuộc diện nghèo và cận nghèo song tình trạng tảo hôn, đông con rất phổ biến. Trẻ em đa phần học đến lớp 9, lớp 10 rồi nghỉ học lấy vợ, lấy chồng, trong thôn chưa có người nào tốt nghiệp trung cấp.

Làng H’Mông ở Tiểu khu 540, lâm phần của Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Buôn Ja Wầm (xã Ea Kiết, huyện Cư M’gar, tỉnh Đắk Lắk), ban đầu chỉ có 7 hộ dân người H’Mông DCTD vào nhưng đến nay đã có hơn 200 hộ với hơn 1.000 người. Tại làng H’Mông, bố mẹ đi làm rẫy cả ngày, những đứa trẻ lớp 4, lớp 5 muốn biết chữ phải một mình đạp xe băng rừng ra trung tâm xã để học. Em Hoàng Thanh Loan (học sinh lớp 4, xã Ea Kiết) cho biết 4 giờ sáng là cháu phải đạp xe đi học, không kịp ăn chiều mới về tới nhà nên nhiều lần ngất xỉu vì đói. "Gia đình khó khăn, em sẽ cố gắng học hết tiểu học rồi ở nhà phụ giúp bố mẹ trông em và làm rẫy" - em Loan tâm sự.

Ông Nguyễn Đình Hiệp, Chủ tịch UBND xã Ea Kiết, cho biết dù lượng học sinh cấp tiểu học của làng H’Mông rất lớn, chiếm đến 10/18 lớp toàn xã nhưng từ trước đến nay chỉ có 1 em học THPT, còn lại học hết THCS thì nghỉ ở nhà lập gia đình.

Kỳ tới: Lấn chiếm đất rừng