xem thêm
An Giang
Bình Dương
Bình Phước
Bình Thuận
Bình Định
Bạc Liêu
icon 24h qua
Đăng nhập
icon Đăng ký gói bạn đọc VIP

Ngựa tế là ngựa gì?

Lê Minh Quốc

"Rồng chầu ngoài Huế, ngựa tế Đồng Nai


Ngựa tế là ngựa gì? - Ảnh 1.

Rồng chầu mặt nguyệt. Ảnh: TƯ LIỆU

"Rồng chầu ngoài Huế, ngựa tế Đồng Nai

Nước sông trong chảy lộn sông ngoài

Thương người xa xứ lạc loài tới đây".

Với bài ca dao này, về "rồng chầu" ta hiểu sao về từ "chầu"? "Việt Nam từ điển" (1931) giải thích: "Bởi chữ triều đọc trạnh. Đi hầu chực vua chúa: Các quan đi hầu vua. Nghĩa rộng: Cùng hướng về một phương nào: Long hổ chầu về huyệt". Chầu cũng là hầu. Mà đứng hầu/chầu vua thì nghi tiết, nghi lễ phải long trọng. Còn tế là cúng/ cúng tế/lễ tế. Hễ những ai "Vái lạy lia lịa, miệng ca cẩm van xin, cầu khẩn, ví như động tác của người cầu khấn trời đất" thì được ví "Lạy như tế sao" ("Từ điển thành ngữ Việt Nam" - NXB Văn hóa Thông tin - 1994, tr. 373).

Vậy, có phải trong lúc "rồng chầu" ngoài Huế thì "ngựa tế" ở Đồng Nai được hiểu như trên? Không.

"Tự điển Việt-Bồ-La" (1651) giải thích "tế" có nghĩa là chạy. Ngựa tế là ngựa chạy/chạy mau, chạy đều bốn chân; "tế riết" là chạy hoài, chạy mãi, chạy riết, không nghỉ chân. Trong "Lục súc tranh công" khi tỵ nạnh với dê, ngựa bảo:

"Dê, người cho ăn nhảy chơi bời

Ngựa, người bắt kỵ biều, luân tế" (Tức bị người cưỡi, phải chạy luôn không nghỉ). Còn dê:

"Nghề tế kiệu coi đà xấu vóc

Việc cày bừa nhắm bóng cũng ươn".

Tế kiệu còn gọi nước kiệu/chạy nước kiệu: "Ngựa hay chẳng quản đường dài/Nước kiệu mới biết tài trai anh hùng" (Tức chạy chậm/chậm rãi, trái ngược với chạy nhanh).

Vậy nên, ở câu ca dao "Rồng chầu ngoài Huế, ngựa tế Đồng Nai" có sự đối xứng rõ ràng về từ trái nghĩa: đứng/chạy. Mà trái nghĩa với đứng, đôi khi còn là nằm. Chẳng hạn, một đứa trẻ sinh ra đời, tía má/cha mẹ/thầy u nào cũng mong muốn nó lúc đến tuổi trưởng thành "Có đôi có đũa". Thành ngữ này nhằm chỉ về việc dựng vợ gả chồng. Vì lẽ đó, khi nói đến đũa đứng/ đũa nằm, ta hiểu ám chỉ về sự tréo ngoe, ngăn cách giữa chàng/nàng; trai/gái. Hò Huế có câu:

"Ơ… ơ… hơ… Cơm bữa mô bát ăn bát để

Đũa mô đũa đôi đứng đôi nằm

Ví dầu thầy với mẹ có đánh chín chục một trăm

Đánh rồi ngồi dậy, thiếp vẫn nhất tâm hò ơ... thương chàng". 

Lên đầu Top

Bạn cần đăng nhập để thực hiện chức năng này!

Bạn không thể gửi bình luận liên tục. Xin hãy đợi
60 giây nữa.

Thanh toán mua bài thành công

Chọn 1 trong 2 hình thức sau để tặng bạn bè của bạn

  • Tặng bằng link
  • Tặng bạn đọc thành viên
Gia hạn tài khoản bạn đọc VIP

Chọn phương thức thanh toán

Tài khoản bạn đọc VIP sẽ được gia hạn từ  tới

    Chọn phương thức thanh toán

    Chọn một trong số các hình thức sau

    Tôi đồng ý với điều khoản sử dụng và chính sách thanh toán của nld.com.vn

    Thông báo